W wyniku popularyzacji takich przypadłości jak anoreksja czy bulimia świadomość społeczna na temat zaburzeń odżywiania znacznie wzrosła. Wciąż jednak pojawiają się nowe jednostki chorobowe o podłożu psychicznym związane z odchyleniami w zakresie żywienia. Stosunkowo młoda jest ortoreksja – opisana w 1997 roku przez doktora Stevena Bratmana, który sam na nią cierpiał. Jego książka “W szponach zdrowej żywności” opisuje nowe zaburzenie odżywiania orthorexia nervosa. Zaburzenie to polega na fiksacji na punkcie spożywania zdrowego, odpowiednio przygotowanego pożywienia. Dotyczy zwykle kobiet i pojawia się głównie w bogatych społeczeństwach. W przeciwieństwie do anoreksji, na którą zapadają osoby bardzo młode, na ortoreksję cierpią osoby dojrzalsze wiekiem.

TO NIE DIETA, TO STYL ŻYCIA
Dbałość o zdrowie jest obecnie bardzo popularna. Ten stan rzeczy przyczynił się do podwyższenia społecznej aprobaty dla zachowań kojarzonych ze zdrowym stylem życia, jak odpowiednia dieta czy sport. Z tego powodu zachowania ortorektyków -obsesyjne przygotowywanie zbilansowanych wg wybranych kryteriów posiłków, trzymanie się drobiazgowego planu dietetycznego, przestrzeganie godzin jedzenia – nie wydają nie na pierwszy rzut oka chorobliwe, a nawet cieszą się pewną formą poważania. Wszystko to znacznie utrudnia diagnozę ortoreksji, nad której kluczowymi objawami nadal trwają badania. Dziś można podać kilka niuansów, które różnicują osoby praktykujące zdrowe odżywianie, od ogarniętych obsesją. U ortorektyków prócz zachowań właściwych dla dbałości o dietę można zaobserwować również:
– wiarę w ponadnaturalne konsekwencje spożywania zdrowego jedzenia, np. uniknięcie pewnych chorób, rozwiązanie się osobistych problemów,
-poczucie misji związane z propagowaniem swojego stylu życia,
– przekonanie o wyższości własnej osoby i praktykowanej filozofii,
– unikanie kontaktów towarzyskich, zogniskowanie całej uwagi i podporządkowanie swojego życia zdrowemu odżywianiu,
– spożywanie tylko i wyłącznie posiłków przygotowanych przez siebie, nawet podczas wyjść.

NIEZDROWE EFEKTY
Czasem praktyki osób cierpiących na ortoreksję mogą nieść ze sobą ryzyko pogorszenia stanu zdrowia – tak było w przypadku samego Stevena Bratmana. Zazwyczaj konsekwencje tego zaburzenia skupiają się jednak wokół sfery społecznej jak izolacja, niezgoda na spożywanie posiłków w towarzystwie. Osoby takie rzadko zgłaszają się do psychologa. Leczą się raczej na dolegliwości fizyczne będące konsekwencją zaburzenia i związanych z nim nawyków. Paradoksalnie dolegliwości są efektem braku ważnych składników odżywczych w diecie. Zazwyczaj rozpoczyna się od bólu głowy, osłabienia, nudności, anemii.
Właściwie jedynym sposobem na wyleczenie ortoreksji jest stosowanie się do przygotowanej przez dietetyka diety, zaleceń lekarza oraz – w przypadku braku akceptacji dla zaleceń specjalistów – terapia psychologiczna. Zazwyczaj jest to nieodzowny element leczenia, ponieważ w istocie ortoreksja jest zaburzeniem psychicznym.

W POSZUKIWANIU PRZYCZYN
Zaburzenie to rozwija się w sferze psychicznej człowieka. Podobnie jak inne zaburzenia odżywiania – anoreksja lub bulimia – ortoreksja również jest próbą sprawowania kontroli nad swoim życiem. Wprowadzanie określonych zasad, w tym przypadku związanych z odżywianiem, ustalenie konkretnego porządku i rytuałów przygotowywania i spożywania posiłków daje namiastkę przewidywalności i bezpieczeństwa. Zestaw cech sprzyjających wystąpieniu tego zaburzenia to skłonność do dążenia do perfekcji, silne skupienie na własnej osobie oraz wynikająca z nich powierzchowność relacji powodująca samotność. Choroba rozwija się na gruncie nadmiernej dbałości oz drowie, która nie ma na celu kształtowania sylwetki; jedyną troską ortorektyka jest utrzymanie organizmu w stanie zdrowia. W stadium choroby wszelkie odstępstwa od diety powodują zachwianie równowagi psychicznej i emocjonalnej, a nawet ataki paniki.
Ortoreksja ma swoje przyczyny także w trendach społeczno – kulturowych, jak moda na zdrowy styl życia. Po drugiej wojnie światowej nastąpiło ogólne załamanie pewnych szanowanych do tej pory wartości. Ich miejsce musiały zająć nowe. Doświadczenie kruchości życia jakie przyniosły wojny światowe spowodowało skupienie się na wartościach doczesnych i przemijających, jak np. uroda czy zdrowie. Na gruncie tych jakości wyrosły współczesne trendy obyczajowe, w pewien sposób tworzące odpowiednie warunki dla rozwoju niektórych zaburzeń.
Należy jednak zaznaczyć, że większość zaburzeń psychicznych rozwija się w wyniku wypadkowej dwóch rodzajów czynników: predyspozycji psychicznych , czyli cech i nabytych wzorców reagowania, oraz czynników środowiskowych, jak wspomniana obecność trendów prozdrowotnych w mediach. Osoba w pewnym stopniu słaba psychicznie, np. o niskiej samoocenie odczuwa skutki swojego stanu i jest otwarta na szukanie rozwiązania problemu. Często upatruje pewną sferę życia – w tym wypadku odżywianie – na którą może mieć wpływ i zastępczo realizuje w niej swoje potrzeby, np. potrzebę kontroli. Tego rodzaju czynności zastępcze nie przynoszą jednak rozwiązania głównego problemu. Dlatego w leczeniu ortoreksji tak ważna jest terapia psychologiczna, która dociera do rdzenia problemu i pomaga zmienić mechanizmy myślenia, za którym idzie zmiana zachowania.

Autor: Psycholog Marta Makowska