Słowo manipulacja pochodzi od łacińskich słów „manus pellere”, co dosłownie oznacza „trzymać dłoń w czyjejś dłoni” lub „mieć kogoś w ręce”. Celem manipulacji jest wywarcie wpływu na jednostkę lub grupę. Wpływ ten zaburza możliwość podjęcia świadomej decyzji przez osoby, które uległy wpływowi. Intencja może być korzysta bądź niekorzystna, ale nie ma ona najmniejszego znaczenia. Wyraźny schemat manipulacji pojawia się w przypadku sekt. Wówczas osoba manipulująca to przywódca, taki rodzic zastępczy, a ofiara to z reguły osoba spragniona miłości, osoba zraniona. Dlatego niejednokrotnie osoba manipulująca zalewa ofiarę już na pierwszych spotkaniach deklaracjami miłości. Słowo „kocham Cię” to także „biorę odpowiedzialność za Twoje życie”. I te stwierdzenia stają się właśnie bardzo mocnym wabikiem na ludzi, którzy nie odnajdywali oparcia w swoich rodzicach. Dorosły człowiek wówczas znów staje się dzieckiem i próbuje na nowo zrealizować kulejące do tej pory poczucie bezpieczeństwa.

Techniki manipulacyjne:

-izolacja – jest stopniowym odcinaniem osoby, która doznaje przemocy od innych ludzi. Przejawia się krytykowaniem rodziny i znajomych, dezaprobatą na bardziej aktywne życie społeczne.

-degradacja – sprawca zasypuje ofiarę negatywnymi informacjami na jej temat, które niejednokrotnie są fałszywe bądź ignoruje ofiarę.

-monopolizacja uwagi – osoba manipulująca staje się odnośnikiem przy podejmowaniu działań podejmowanych przez ofiarę. Wprowadzone są różne zasady do których ofiara się dostosowuje.

-demonstracja mocy – osoba stosująca przemoc grozi ofierze różnego typu karami.

-sporadyczna pobłażliwość – czasami sprawca okazuje czułość, zapomina o swoich wymaganiach. Zachowania takie dają złudną nadzieję ofierze, że sprawca może się zmienić.

Osoby doznające przemocy mają zmieniony obraz własnej osoby, na skutek działań sprawcy zaczynają mieć niższe poczucie własnej wartości, co powoduje, że w dalszej konsekwencji boją się podejmować nowych działań. U ofiar występuje przemęczenie, spowodowane ciągłą koncentracją na dostosowaniu do żądań sprawcy przemocy oraz wzmaga się poczucie lęku i poczucie winy wywoływane uwagami sprawcy.

Co zrobić aby się prawidłowo porozumiewać?

-Uważnie słuchaj – skup się na wypowiedzi twojego rozmówcy. Jeżeli twój rozmówca porusza trudne tematy w nieodpowiednim momencie, przełóż rozmowę na inny termin. Daj sobie także czas na odpowiedź – nie ulegaj presji czasu jaką robi ci twój rozmówca.

-Dopytuj jeżeli coś dla ciebie nie jest jasne. Staraj się nie snuć domysłów, a opierać się jedynie na konkretnych słowach twojego rozmówcy. Przy osobie manipulującej pomocne są pytania w stylu „a co ze mną?”, „czy mogę wyrazić na co ja mam ochotę bądź co ja myślę?”, „czy to wydaje ci się rozsądne?”, „prosisz mnie czy mi każesz?” – możliwe, że one troszkę wyhamują osobę stosującą przemoc.

-Precyzuj jasno wypowiedzi – stwarzaj sobie wygodną przestrzeń do rozmowy, powtórz co dokładnie masz na myśli, podaj przykład, zaznacz dlaczego to dla ciebie takie ważne. Jeżeli masz z tym problem, przełóż rozmowę na inny moment i lepiej przygotuj się do rozmowy np. poprzez zapisanie sobie krótko wątków, które chciałbyś/ abyś poruszyć.

-Demaskuj ukryte intencje – zwróć uwagę rozmówcy, że masz wrażenie, że coś głębszego kryje się za jego słowami. Poproś by wyrażał się bardziej bezpośrednio.

-Odnoś się do tego co czujesz – kiedy słyszysz coś przykrego od razu zareaguj i powiedź, że jest ci przykro. Staraj się podczas rozmowy zastanawiać się nad tym co czujesz i czy rzeczy o których rozmawiacie czy na które się zgadasz są zgodne z twoimi potrzebami. Pamiętajmy, że jeżeli mamy świadomość swoich celów i pragnień trudniej jest nami manipulować.

-Asertywnie sprzeciwiaj się – jeżeli masz inne zdanie w danym temacie podkreśl to w rozsądny sposób, szanując przy tym rozmówcę. Naucz się mówić „Nie”, które jest dyplomatyczne i stanowcze. Masz prawo mieć inne zdanie bez poczucia winy!

-Zachowaj dystans – jeżeli masz poczucie, że ktoś próbuje tobą manipulować unikaj z taką osobą kontaktów, staraj się żyć bardziej własnym życiem, skup się bardziej na sobie i na swoich priorytetach.

Kim jest ofiara manipulanta?

Ofiarami osób manipulujących są z reguły kobiety wychowujące się w domach alkoholowych, robią tak ponieważ takie relacje są im najbardziej znane, a to co znane jest najbardziej przewidywalne, czyli w pewien sposób bezpieczne. Mimo, że wchodzą w trudne relacje, to takie zasady gry są im bliskie, wiedzą jak się zachowywać, czego się można spodziewać.

Ofiary przemocy mają często za sobą traumatyczne przeżycia, zwykle w relacji z własnymi rodzicami w okresie dzieciństwa. Tutaj prawdopodobnie podstawowe dziecięce potrzeby (bezpieczeństwa, wolności, spontaniczności, autonomii czy posiadania granic), nie zostały zaspokojone, na skutek tego uruchomione zostały pewne schematy, które realizowane są w życiu dorosłym. Przykładowo osoba nadmiernie podporządkowana to osoba unikająca gniewu lub porzucenia i tłumiąca swoje własne potrzeby i emocje (głównie gniew).

Ofiary przemocy ze strony manipulanta mają także wysoko rozwinięta empatię, są to osoby skłonne do nadmiernych poświęceń i wyrzeczeń, z reguły mają niskie poczucie własnej wartości, odczuwają brak kontroli nad własnym życiem, są lękliwe i z trudnością upominają się o swoje prawa.

Jak sobie radzić?

Tak jak wyżej wspomniałem warto przyjrzeć się sposobie komunikacji w związku, bardziej przyglądać się własnym potrzebom i konsekwentnie strzec ich. Ponadto ważna jest terapia, „przepracowanie” dzieciństwa i traumatycznych przeżyć. Powinniśmy skupić się na pracy nad swoim lękiem, wyrażaniem gniewu, popracować nad poczuciem bezpieczeństwa…

Autor: Robert Butryn (psychoterapeuta)